Διαβήτης και Οφθαλμός

Ο διαβήτης είναι μια κατάσταση κατά την οποία ο οργανισμός, λόγω της έλλειψης ινσουλίνης, δε μπορεί να ανταπεξέλθει φυσιολογικά στη ζάχαρη και στους άλλους υδατάνθρακες που λαμβάνουμε με την τροφή.

Ο διαβήτης μπορεί να ξεκινήσει στην παιδική ηλικία, αλλά πιο συχνά αρχίζει αργότερα στη ζωή. Μπορεί να προκαλέσει επιπλοκές σε διάφορα μέρη του σώματος, όπως για παράδειγμα στα μάτια. Υπάρχουν δυο διαφορετικοί τύποι διαβήτη:

Ο διαβήτης τύπου 1, ο οποίος αναφέρεται και ως ινσουλινο-εξαρτώμενος σακχαρώδης διαβήτης (ΙΕΣΔ). Αυτός ο τύπος διαβήτη εμφανίζεται συχνότερα πριν την ηλικία των 30 χρόνων και οφείλεται στο ότι ο οργανισμός παράγει ελάχιστη εως και καθόλου ινσουλίνη. Ο τύπος 1 ελέγχεται με ενέσεις ινσουλίνης.

Ο διαβήτης τύπου 2, επίσης αναφέρεται και ως μη ινσουλινο-εξαρτώμενος σακχαρώδης διαβήτης (ΜΙΕΣΔ). Αυτός ο τύπος διαβήτη εμφανίζεται συχνότερα σε άτομα ηλικίας άνω των 40 ετών. Σε αυτόν τον τύπο διαβήτη ο οργανισμός παράγει κάποια ποσότητα ινσουλίνης, όμως είτε αυτή η ποσότητα δεν είναι αρκετή ή ο οργανισμός δε μπορεί να τη χρησιμοποιήσει καλά. Αυτός ο τύπος διαβήτη στις περισσότερες περιπτώσεις ελέγχεται με δίαιτα ή και χάπια, αν και μερικά άτομα σε αυτήν την κατηγορία χρειάζεται να κάνουν ενέσεις ινσουλίνης.

Γιατί είναι σημαντικό τα άτομα με διαβήτη να ελέγχουν τα μάτια τους μια φορά το χρόνο.

Άμα έχετε διαβήτη δε σημαίνει απαραίτητα ότι τα μάτια σας έχουν πάθει κάποια βλάβη, αλλά ότι υπάρχει υψηλότερος κίνδυνος για να συμβεί κάτι τέτοιο. Αν ο διαβήτης σας είναι καλά ελεγχόμενος, τότε υπάρχει μικρότερος κίνδυνος να εμφανιστούν προβλήματα, ή αν εμφανιστούν να είναι λιγότερο σοβαρά. Παραταύτα, εάν υπάρχουν επιπλοκές από το διαβήτη που επηρεάζουν τα μάτια, τότε υπάρχει κίνδυνος ακόμα και για απώλεια της όρασης.

Οι περισσότερες περιπτώσεις απώλειας όρασης λόγω διαβήτη μπορούν να προληφθούν, αλλά είναι πολύ σημαντικό να διαγνωσθούν έγκαιρα. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο με μια λεπτομερή οφθαλμολογική εξέταση. Γι’ αυτό το λόγο, οι τακτικές, ετήσιες εξετάσεις είναι πολύ σημαντικές, καθώς μπορεί να μη συνηδητοποιήσετε ότι υπάρχει κάποιο πρόβλημα με τα μάτια σας παρά μόνο όταν είναι πολύ αργά.

Για την κατανόηση του πως ο διαβήτης μπορεί να βλάψει το μάτι, αξίζει να δούμε καταρχήν πως λειτουργεί αυτό.

Το μάτι σας έχει ένα φακό και μια οπή (άνοιγμα) μπροστά που λέγεται κόρη, τα οποία προσαρμόζονται για να εστιάσουν τα αντικείμενα στον αμφιβληστροειδή στο πίσω μέρος του ματιού (δείτε την παραπάνω εικόνα). Ο αμφιβληστροειδής αποτελείται από ιστό, ο οποίος είναι ευαίσθητος στο φως, όπως περίπου το φιλμ σε μια φωτογραφική μηχανή. Περιέχει ακόμα ένα δίκτυο από λεπτά και μικρά αιμοφόρα αγγεία.

Στο κέντρο του αμφιβληστροειδούς βρίσκεται η ωχρά κηλίδα, η οποία είναι μια μικρή περιοχή με μέγεθος όσο περίπου το κεφάλι της βελόνας. Η ωχρά κηλίδα είναι το πιο εξειδικευμένο μέρος του αμφιβληστροειδούς και είναι πολύ σημαντική γιατί σας επιτρέπει να δείτε λεπτομέρειες σε δραστηριότητες όπως το διάβασμα και το γράψιμο, όπως επίσης να αναγνωρίζετε τα χρώματα. Τα άλλα μέρη του αμφιβληστροειδούς σας δίνουν όραση προς τα πλάγια (περιφερική όραση). Το κενό μπροστά από τον αμφιβληστροειδή γεμίζει με μια διάφανη ουσία, που είναι σαν ζελέ, και η οποία ονομάζεται υαλοειδές.

Ο διαβήτης μπορεί να βλάψει το μάτι με πολλούς τρόπους. Η πιο σοβαρή οφθαλμική κατάσταση που συνδέεται με το διαβήτη αφορά τον αμφιβληστροειδή και πιο συγκεκριμένα το δίκτυο των αιμοφόρων αγγείων που βρίσκεται μέσα σε αυτόν. Το όνομα αυτής της κατάστασης είναι διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια.

Η διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια συνήθως σταδιοποιείται ανάλογα με τη βαρύτητα αυτής. Τα τρία κύρια στάδια περιγράφονται παρακάτω.

Αυτή η κατάσταση είναι πολύ συχνή σε άτομα που έχουν διαβήτη για πολύ καιρό. Η όραση σας θα είναι φυσιολογική χωρίς κανένα κίνδυνο για απώλεια της. Σε αυτό το στάδιο τα αγγεία του αμφιβληστροειδούς είναι πολύ λίγο επηρεασμένα, μπορεί να φουσκώνουν λίγο (μικροανευρύσματα) και μπορεί να διαρρέουν αίμα (αιμορραγίες) ή υγρά (εξιδρώματα). Η ωχρά κηλίδα του αμφιβληστροειδούς που αναφέρθηκε νωρίτερα παραμένει ανεπηρέαστη.

Με το χρόνο, αν η αμφιβληστροειδοπάθεια υποστρώματος χειροτερέψει, η ωχρά κηλίδα μπορεί να έχει πρόβλημα. Αυτό ονομάζεται ωχροπάθεια. Αν συμβεί αυτό, τότε η κεντρική σας όραση σταδιακά θα ελαττωθεί. Μπορεί να αρχίσετε να δυσκολεύεστε να αναγνωρίζετε πρόσωπα από μακριά ή να βλέπετε λεπτομέρειες όπως τα μικρά γράμματα. Το πόσο όραση θα χαθεί ποικίλει από άτομο σε άτομο. Παρ’ όλα αυτά, η όραση που θα σας επιτρέπει να κινήστε μέσα και έξω από το σπίτι (περιφερική όραση) θα διατηρηθεί.

• Η ωχροπάθεια είναι η κύρια αιτία απώλειας όρασης και μπορεί να επέλθει σταδιακά αλλά διαρκώς επιδεινούμενα.

• Είναι σπάνιο άτομα με ωχροπάθεια να χάσουν όλη τους την όραση.

Όσο η κατάσταση χειροτερεύει, μπορεί κάποιες φορές να προκληθούν αποφράξεις των αγγείων του αμφιβληστροειδούς. Αν αυτό συμβεί τότε σχηματίζονται καινούρια αγγεία μέσα στο μάτι. Αυτό ονομάζεται παραγωγική αμφιβληστροειδοπάθεια και οφείλεται στη φυσιολογική προσπάθεια του ματιού να προσπαθήσει να διορθώσει τη ζημιά έτσι ώστε ο αμφιβληστροειδής να έχει νέα παροχή αίματος.

Δυστυχώς, αυτά τα νέα αγγεία είναι αδύναμα. Εμφανίζονται επίσης σε λάθος μέρος (μεγαλώνουν στην επιφάνεια του αμφιβληστροειδούς και μετά εισχωρούν και στο υαλοειδές). Σαν αποτέλεσμα, αυτά τα αγγεία μπορεί να αιμορραγήσουν πολύ εύκολα και να προκαλέσουν ουλές μέσα στο μάτι. Οι ουλές τραβάνε και παραμορφώνουν τον αμφιβληστροειδή. Όταν ο αμφιβληστροειδής φύγει από τη θέση του, αυτό ονομάζεται αποκόλληση αμφιβληστροειδούς.

• Η παραγωγική αμφιβληστροειδοπάθεια είναι πιο σπάνια από την αμφιβληστροειδοπάθεια υποστρώματος.

• Τα νέα αγγεία σπάνια θα επηρεάσουν την όραση σας, αλλά οι επιπλοκές τους, όπως η αιμορραγία και η αποκόλληση αμφιβληστροειδούς μπορεί να προκαλέσουν επιδείνωση της όρασης. Η απώλεια όρασης σε αυτές τις περιπτώσεις είναι συνήθως απότομη και σοβαρή.

• Η όραση σας μπορεί να αρχίζει να θολώνει καθώς η αιμορραγία εμποδίζει μέρος της.

• Χωρίς θεραπεία μπορεί να έχουμε ολική απώλεια όρασης στην παραγωγική αμφιβληστροειδοπάθεια.

• Με την κατάλληλη θεραπεία τα οφθαλμολογικά προβλήματα που οφείλονται στο διαβήτη μπορεί να προληφθούν αν διαγνωσθούν έγκαιρα. Παραταύτα, η θεραπεία με laser δε θα αποκαταστήσει την ήδη χαμένη όραση.

Αν και η όραση σας μπορεί να είναι καλή, μπορεί να υπάρχουν βλάβες στον αμφιβληστροειδή που να χρειάζονται θεραπεία. Επειδή οι περισσότερες περιπτώσεις απώλειας όρασης σε διαβητικούς μπορεί να προληφθούν, να θυμάστε:

• Η έγκαιρη διάγνωση της διαβητικής αμφιβληστροειδοπάθειας είναι πάρα πολύ σημαντική.

• Να κάνετε τουλάχιστον μία οφθαλμολογική εξέταση κάθε χρόνο.

• Μην περιμένετε μέχρι η όραση σας να αρχίσει να χειροτερεύει για να κάνετε μια οφθαλμολογική εξέταση.

• Η έγκαιρη θεραπεία της διαβητικής αμφιβληστροειδοπάθειας είναι ζωτικής σημασίας.

Ο διαβητολόγος σας ή ο οφθαλμίατρος σας μπορούν να σας εξετάσουν για διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια. Σε μερικές περιπτώσεις θα χρειαστεί να βγούν φωτογραφίες του αμφιβληστροειδή για να αναγνωριστούν κάποιες βλάβες. Αν βρεθεί κάποιο πρόβλημα τότε θα ακουλουθηθούν οι απαραίτητες διαδικασίες για να επιλυθεί.

Να θυμάστε, παρ’ όλα αυτά, ότι αν η όραση σας χειροτερεύει, αυτό δε σημαίνει αυτόματα ότι έχετε διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια. Μπορεί απλά να είναι ένα πρόβλημα που να λύνεται με γυαλιά.

Τα περισσότερα προβλήματα που απειλούν την όραση και οφείλονται στη διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια μπορεί να θεραπευθούν με laser αν γίνει έγκαιρα. Είναι σημαντικό να κατανοήσετε όμως ότι η θεραπεία με laser μπορεί μόνο να διατηρήσει την όραση που έχετε και όχι να την κάνει καλύτερη. Το laser, μια δέσμη φωτός μεγάλης έντασης, μπορεί να εστιαστεί με μεγάλη ακρίβεια έτσι ώστε να κλείσει τα αγγεία που διαρρέουν υγρά στον αμφιβληστροειδή. Αν εμφανιστούν νέα αγγεία, τότε θα πρέπει να γίνει θεραπεία με laser σε μεγαλύτερη έκταση.

Η θεραπεία γίνεται στο ιατρείο και δε χρειάζεται εισαγωγή σε νοσοκομείο. Χρησιμοποιούνται σταγόνες για να μεγαλώσουν οι κόρες έτσι ώστε ο οφθαλμίατρος να μπορέσει να δει μέσα στα μάτια σας. Έπειτα, το μάτι αναισθητοποιείται με σταγόνες και ένας μικρός φακός επαφής τοποθετείται πάνω του για να σταματήσει τα βλέφαρα να παίζουν. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας θα σας ζητήσουν να κουνήσετε το μάτι σε διάφορες κατευθύνσεις και αυτό μπορεί να γίνει πολύ εύκολα ακόμα και με το φακό επαφής πάνω στο μάτι.

Η θεραπεία για να κλείσουν τα αγγεία συνήθως δεν προκαλεί πόνο. Παραταύτα, σε μερικές περιπτώσεις που χρειάζεται να κλείσουν νέα αγγεία και να γίνει εκτεταμένο laser μπορεί να αισθανθείτε κάποια δυσφορία και να χρειαστείτε κάποιο απλό παυσίπονο χάπι ταυτόχρονα με τις αναισθητικές σταγόνες.

Αν εμφανιστεί πόνος, αυτός  μπορεί να ανακουφιστεί και γι’ αυτό να θυμάστε:

• Μη φοβηθείτε να πείτε στον οφθαλμίατρο αν η θεραπεία πονάει.

• Μη φοβηθείτε να πείτε στον οφθαλμίατρο αν είχατε πονέσει σε τυχόν προηγούμενη θεραπεία.

Δεν υπάρχει καμία θεραπεία χωρίς πιθανές παρενέργειες, αλλά ο κίνδυνος επιπλοκών της θεραπείας με laser είναι πολύ μικρότερος από τον κίνδυνο να μην κάνετε τη θεραπεία.

Η θεραπεία για το κλείσιμο των αγγείων με laser έχει λίγες παρενέργειες. Επειδή το laser είναι πολύ φωτεινό μπορεί να προκαλέσει προσωρινή ελάττωση της όρασης που συνήθως διαρκεί μία με δύο ώρες. Μπορεί ακόμα να χάσετε λίγη από την κεντρική όραση προσωρινά ή να αρχίσετε νε βλέπετε μικρά μαύρα σημαδάκια σαν μύγες.

• Είναι σύνηθες να χάσετε κάποιο μέρος όρασης προς τα πλάγια (περιφερική όραση) και αυτό μπορεί να σας επηρεάσει στην οδήγηση. Αν έχετε κάνει θεραπεία με laser θα πρέπει να επικοινωνήσετε με το αρμόδιο Τμήμα Συγκοινωνιών, οι οποίοι μπορεί να σας ζητήσουν να εξετάσετε την περιφερική σας όραση.

• Επίσης μπορεί να επηρεαστούν η νυχτερινή όραση και η αντίληψη των χρωμάτων.

• Μερικές φορές η κεντρική σας όραση μπορεί να μην είναι όσο καλή ήταν προηγουμένως, για παράδειγμα να υπάρχει δυσκολία στην ανάγνωση των μικρών γραμμάτων (αυτό είναι συνήθως προσωρινό, αλλά μερικές φορές δε βελτιώνεται).

Η θεραπεία με laser για την απομάκρυνση των νέων αγγείων είναι πιο περίπλοκη.

Εάν έχετε οποιεσδήποτε απορίες ή ανησυχίες όσον αφορά τις παρενέργειες του laser θα πρέπει να τις συζητήσετε με τον οφθαλμίατρο σας.

Μετά από θεραπεία μεγάλης διάρκειας, οι περισσότεροι άνθρωποι εμφανίζουν πονοκέφαλο και έτσι μπορεί να πάρετε ένα απλό παυσίπονο χάπι γι’ αυτό. Παρ’ όλα αυτά, αν ο πόνος είναι έντονος, ή αν η όραση σας χειροτερέψει, θα πρέπει να επικοινωνήσετε με τον οφθαλμίατρο σας αμέσως. Εάν αυτό δεν είναι δυνατό, πηγαίνετε κατ’ ευθείαν στο εφημερεύον νοσοκομείο.

Αν η κατάσταση επιδεινωθεί περισσότερο, με την εμφάνιση αποκόλλησης του αμφιβληστροειδούς και ουλών, ή αν το υαλοειδές θολώσει από επαναλαμβανόμενες αιμορραγίες, είναι δυνατό να γίνει μια επέμβαση, η οποία λέγεται υαλοειδεκτομή (ή βιτρεκτομή). Σε αυτή γίνεται αφαίρεση του υαλοειδούς, το οποίο αντικαθίσταται από ένα καθαρό και διάφανο υγρό. Αυτή είναι μια πολύ εξειδικευμένη επέμβαση και θα πρέπει να να συζητήσετε τις διάφορες επιλογές σας με τον οφθαλμίατρο σας.

Η έρευνα συνεχίζεται στις παθήσεις των ματιών που έχουν σχέση με το διαβήτη και η θεραπεία τους συνεχώς βελτιώνεται.

Αυτό μπορεί να συμβεί σαν ένα από τα πρώτα συμπτώματα του διαβήτη αν και μπορεί να συμβεί οποτεδήποτε όταν ο διαβήτης σας δεν ελέγχεται καλά. Αυτό οφείλεται σε οίδημα του φακού του ματιού και θα καθαρίσει χωρίς θεραπεία από τη στιγμή που ο διαβήτης θα είναι πάλι υπό έλεγχο.

Καταρράκτης είναι η θόλωση του φακού του ματιού, η οποία με τη σειρά της προκαλεί θόλωση ή σκοτείνιασμα της όρασης λόγω της αδυναμίας του φωτός να περάσει μέσα από το θολωμένο φακό στο πίσω μέρος του ματιού. Αυτή είναι μια πολύ σύνηθης οφθαλμική πάθηση που συμβαίνει καθώς οι άνθρωποι μεγαλώνουν αλλά κάποιος διαβητικός μπορεί να εμφανίσει καταρράκτη νωρίτερα από κάποιον άλλο που δεν έχει διαβήτη. Η θεραπεία του καταρράκτη περιλαμβάνει επέμβαση για να απομακρυνθεί ο θολωμένος φακός, ο οποίος συνήθως αντικαθίσταται από έναν πλαστικό φακό, ούτως ώστε να βοηθηθεί το μάτι να μπορεί να εστιάσει κανονικά όπως και πριν.

• Η έγκαιρη διάγνωση της διαβητικής αμφιβληστροειδοπάθειας είναι ζωτικής σημασίας.

• Να κάνετε τουλάχιστον έναν οφθαλμολογικό έλεγχο κάθε χρόνο.

• Μην περιμένετε την όραση σας να χειροτερέψει για να ελέγξετε τα μάτια σας.

• Οι περισσότερες οφθαλμικές παθήσεις που έχουν σχέση με το διαβήτη και μπορεί να απειλήσουν την όραση σας μπορεί να θεραπευθούν με laser αν δοθεί έγκαιρα.

• Μη φοβάστε να κάνετε ερωτήσεις ή να εκφράζετε τις ανησυχίες σας γύρω από τη θεραπεία.